Aspir (Carthamus tinctorius L.) yetiştiriciliğinde fide çıkışı dönemi (00–09 BBCH), bitki gelişiminin en hassas evresidir. Bu dönemde toprak yüzeyinin kabuklaşması veya tohum kabuğunun aşırı sertliği, fidelerin çıkışını engelleyerek seyrek bitki sıklığı, düzensiz gelişim ve verim kaybına neden olur.

1. Toprak Kabuklaşması (Surface Crusting)

• Tanım: Toprak yüzeyinde yağış veya sulama sonrası oluşan sert tabaka, fidelerin toprak yüzeyini kırarak çıkmasını engeller.

• Nedenleri:

  • İnce taneli, yüksek silt oranlı (orta ağır) topraklar.

  • Yüksek sodyum (Na⁺) oranı → agregat stabilitesinin bozulması.

  • Ani kuruma → kil partiküllerinin yapışması.

  • Organik madde yetersizliği.

• Belirtiler:

  • Çıkış oranı düşer.

  • Fide gövdesi eğrilir veya çatlar.

  • Tohum yüzeye yakın olsa bile çimlenmiş fide yüzeye ulaşamaz.

• Sonuç: Bitki sıklığında azalma, heterojen çıkış ve zayıf kök sistemi.

Çözüm Önerileri:

• Toprak yüzeyi ekimden sonra silindirle sıkıştırılmamalı.

• Hafif malçlama (organik atık, ince perlit, torf) uygulanabilir.

• Yağış sonrası hafif tırmıklama veya yağmurlama ile yüzey gevşetilmeli.

• Kalsiyum ve organik madde takviyesiyle agregat yapısı güçlendirilmelidir.

• Ekim derinliği 2–3 cm aralığında tutulmalıdır.

2. Tohum Kabuğu Sertliği

• Neden:

  • Tohum kabuğunda yüksek lignin ve selüloz oranı.

  • Yetersiz su emilimi (düşük imbibisyon).

  • Düşük toprak sıcaklığı (<10 °C).

• Sonuç:

  • Çimlenme gecikir veya düzensiz olur.

  • Zayıf kök ve hipokotil gelişimi.

• Çözüm:

  • Ekim öncesi tohum ıslatma (priming): 12 saat ılık su (25–30 °C) veya 0.5% KNO₃ çözeltisinde bekletme.

  • Tohum kaplama (coating): Çinko + humik asit + Trichoderma bazlı biyopreparatlar.

  • Depolama öncesi yüksek sıcaklık veya düşük nemden kaçınılmalı.

3. Soğuk ve Ağır Toprakların Etkisi

• Soğuk ve nemli toprak: Çimlenme süresini uzatır, kabuk sertliğinin etkisini artırır.

• Ağır killi toprak: Hava geçirgenliği düşer → embriyo oksijensiz kalır.
  Çözüm:

  • İyi drene olmuş, orta bünyeli toprak tercih edilmeli.

  • Ekimden önce toprak sıcaklığı 10–12 °C olmalıdır.

4. Mekanik Çıkış Engelleri

• Kabuk kalınlığı + toprak sıkılığı kombinasyonu, aspir fidelerinin gövdesinde deformasyon ve çatal köklenmeye neden olabilir.

• Fizyolojik etki: Auksin taşınımı bozulur → tek kök gelişimi zayıflar.

5. Fizyolojik ve Enzimatik Tepkiler