Aspir (Carthamus tinctorius L.) üretiminde tohum çimlenme oranı, ekim başarısı ve verimliliğin belirleyici unsurlarından biridir. Çimlenme oranının düşük olması, genellikle tohum kalitesi, çevresel koşullar, toprak özellikleri ve fizyolojik streslerle ilişkilidir.

1. Düşük Tohum Kalitesi ve Yaşlanma

• Neden:

  • Uzun süreli veya nemli depolama → yağ oksidasyonu ve zar hasarı.

  • Yüksek sıcaklıkta saklama → protein ve enzim denatürasyonu.

• Belirtiler:

  • Çimlenme oranı %60’ın altına iner.

  • Zayıf kök ve sürgün gelişimi.

• Çözüm:

  • Sertifikalı, yeni hasat edilmiş ve düşük nemli (%7–8) tohum kullanılmalı.

  • Serin (10–15 °C), kuru ortamda depolama.

  • Ekim öncesi tohum canlılık testi (tetrazolium, su emme deneyi).

2. Kabuk Sertliği ve Su Emilim Yetersizliği

• Neden: Lignin ve selüloz oranı yüksek kabuk → su girişi yavaş.

• Sonuç: Düzensiz çimlenme ve düşük çıkış oranı.

• Çözüm:

  • Ekim öncesi tohum ön işlem (priming): 12 saat ılık suda (25–30 °C) bekletme.

  • Hafif zımparalama veya 0.5% KNO₃ çözeltisinde 8–10 saat bekletme.

3. Toprak Sıcaklığı ve Nem Dengesizliği

• Soğuk toprak (<10 °C): Enzim aktivitesi düşer, çimlenme yavaşlar.

• Aşırı ıslak toprak: Oksijen eksikliği → kök çürümesi.

• Aşırı kuru toprak: Su emilimi yetersiz → embriyo dormansiye girer.
  Çözüm:

  • Ekim sıcaklığı 10–12 °C olmalı.

  • Toprak nemi %60 civarında olmalı.

  • Sulama sonrası yüzey kabuklaşması önlenmeli.

4. Tuzluluk ve pH Sorunları

• Neden: Yüksek tuz (Na⁺, Cl⁻) ve pH>8, embriyo su dengesini bozar.

• Belirtiler:

  • Çimlenme gecikmesi veya hiç çıkış olmaması.

• Çözüm:

  • Tuzluluğu azaltmak için alçı (CaSO₄) uygulaması yapılmalı.

  • Humik asit ve organik madde desteği pH’yı düşürür, iyon toksisitesini azaltır.

5. Tohum Patogeni Kaynaklı Kayıplar

• Etmenler: Alternaria carthami, Fusarium oxysporum, Rhizoctonia solani.

• Sonuç: Tohum çürümesi, fide kök boğazı yanıklığı.

• Çözüm:

  • Ekim öncesi fungisit kaplama (ör. Thiram, Metalaxyl-M).

  • Biyolojik kaplama: Trichoderma harzianum, Bacillus subtilis.

6. Oksidatif Stres ve Enerji Eksikliği

• Neden: Uzun depolama veya kurak koşullar → reaktif oksijen türleri (ROS) artışı.

• Sonuç: Lipid peroksidasyonu → embriyo canlılığında azalma.

• Çözüm:

  • Antioksidan içerikli ön uygulamalar (askorbik asit, glutatyon, deniz yosunu ekstraktı).

  • Yapraktan erken dönemde amino asit + mikro element takviyesi.

7. Fizyolojik Dormansi (Dinlenme)

• Neden: Yeni hasat edilmiş tohumlarda ABA (abscisik asit) seviyesi yüksektir.

• Sonuç: Tohum dinlenme dönemine girer, çimlenme gecikir.

• Çözüm:

  • Tohumlar hasattan sonra 2–3 ay dinlendirilip ekilmelidir.

  • Alternatif olarak soğuk ön işlem (4 °C, 7 gün) uygulanabilir.

8. Bitkisel ve Enzimatik Etkiler