Aspir bitkisi, fizyolojik olgunluğa ulaştığında ve tohum nemi %8–10 seviyelerine düştüğünde biçerdöverle hasat edilir. Bu aşamada bitki sapı sertleşmiş, alt yapraklar kurumuş, baş rengi sarı-kahverengiye dönmüştür.
Hasat Zamanı:
Günün sabah erken saatleri veya akşam üzeri tercih edilmelidir. Bu saatlerde nispi nem yüksek olduğu için dökülme ve kırılma kaybı azalır.
Aşırı sıcak ve kuru havalarda yapılan hasatlarda tohum dökülmesi belirgin şekilde artar.
Biçerdöver Ayarları:
Parametre
Tavsiye Edilen Ayar
Açıklama
Kesme yüksekliği
15–20 cm
Bitki alt kısımlarındaki dökülmeleri önler.
Tambur devri
800–1000 dev/dk
Tohum kabuğunun çatlamasını engeller.
Vantilatör ayarı
Orta hız
Boş ve hafif tanelerin ayrılmasını sağlar.
Elek açıklığı
Orta seviye
Dolgun tanelerin tam ayrılmasını kolaylaştırır.
Avantajları:
Geniş alanlarda hızlı, ekonomik ve homojen hasat yapılabilir.
İnsan iş gücüne bağımlılığı azaltır.
Hasat edilen ürün, doğrudan harmanlanmış olarak depoya alınabilir.
Dezavantajları:
Biçerdöverin uygun ayarlanmaması hâlinde tohum kırılması ve verim kaybı yaşanabilir.
Taş veya sap artıkları tambura zarar verebilir.
Aşırı kurak veya rüzgarlı koşullarda dökülme artar.
2. Elle Hasat (Manuel Hasat)
Küçük üretim alanlarında, deneme parsellerinde veya mekanizasyonun mümkün olmadığı eğimli arazilerde uygulanır.
Yöntem:
Bitkiler baş kısmından orak, bıçak veya makasla kesilir.
Kesilen başlar küçük demetler hâline getirilir ve ters çevrilerek gölge, kuru ve havadar bir ortamda kurutulur.
Kuruma süresi 3–5 gündür.
Kuruyan başlar çuval içinde veya düz bir zeminde dövülerek harmanlanır.
Avantajları:
Tohumlar mekanik zarara uğramaz, kırılma olmaz.
Çeşitli olgunluk düzeylerinde bitkiler dikkatlice ayrılabilir.
Küçük ölçekli veya yüksek değerli üretimlerde kalite kontrolü kolaydır.
Dezavantajları:
Yoğun işçilik gerektirir ve zaman alır.
Yağışlı havalarda hasat gecikirse küf oluşumu ve çimlenme riski artar.
3. Kademeli (Aşamalı) Hasat
Bazı aspir çeşitlerinde başların olgunlaşması asimetrik olur. Alt başlar erken, üst başlar ise geç olgunlaşır. Bu durumda iki aşamalı hasat yapılır:
Birinci Hasat: Alt başlar olgunlaştığında.
İkinci Hasat: Üst başlar kuruduğunda.
Bu yöntem:
Dökülmeyi ve tohum kaybını azaltır.
Tohumların tam dolgunlaşmasını sağlar.
Toplam verimi ve yağ oranını artırır.
Ancak bu yöntemde ikinci hasadın zamanlaması dikkatle yapılmalıdır; gecikme durumunda dökülme ve sap kırılması artabilir.
4. Hasat Sonrası Kurutma ve Temizleme
Kurutma:
Tohumlar doğrudan güneş altında değil, gölge ve hava akımı olan ortamlarda kurutulmalıdır.
Güneş altında aşırı ısınma yağ asitlerinin oksidasyonuna ve yağ kalitesinde bozulmaya neden olur.
Hedef nem oranı: %7–8.
Temizleme:
Tohumlar harmandan sonra elek, hava savurucu veya aspiratör yardımıyla yabancı maddelerden arındırılır.
Boş ve zarar görmüş taneler ayrılır.
5. Depolama ve Kalite Koruma
Sıcaklık: 10–15 °C
Bağıl nem: %55–60
Depo kuru, serin ve haşeresiz olmalıdır.
Uzun süreli depolamada tohumun bozulmaması için fosfin (AlP) veya biyolojik koruyucular (örneğin Beauveria bassiana) kullanılabilir.
Tohumlar doğrudan zeminle temas etmeyecek şekilde palet veya ızgara üzerinde depolanmalıdır.
