Hasat sonrası işlemler, aspir tohumlarının yağ kalitesini, depolama süresini ve pazarlanabilir değerini doğrudan etkileyen en kritik aşamalardan biridir. Bu süreç, tarladan gelen ürünün fiziksel, kimyasal ve biyolojik açıdan güvenli hale getirilmesini amaçlar.

1. Tohumların Ön Temizliği

Hasat edilen aspir tohumları genellikle sap, yaprak, kabuk parçaları ve boş taneler içerir. Bu nedenle, depolama öncesinde temel bir ön temizleme yapılmalıdır.

Yöntemler:

• Elekli Ayırma:
  Farklı elek açıklıklarına sahip titreşimli elekler yardımıyla iri ve ince yabancı maddeler ayrılır.

  • Üst elek → sap parçalarını tutar.

  • Alt elek → ince toz, kırıntı ve küçük tohumları eler.

• Hava (Aspirasyon) Temizliği:
  Hava akımı ile hafif tohum kabukları, saman artıkları ve toz uzaklaştırılır.

• Mıknatıslı Ayırıcılar:
  Metal parçacıkların temizlenmesi için özellikle endüstriyel tesislerde kullanılır.

Amaç:
Tohumun nefes almasını kolaylaştırmak, ısınma ve küf riskini azaltmak, depoda homojen bir ürün elde etmektir.

2. Kurutma Aşaması

Hasat sonrası aspir tohumları genellikle %10–12 nem içerir. Bu oran depolama için yüksektir, dolayısıyla kurutma yapılması zorunludur.

Uygulama:

• Doğal Kurutma:

  • Gölge ve havadar ortamlarda 3–5 gün yayma yöntemiyle.

  • Doğrudan güneş altında kurutma önerilmez; yağ oksidasyonunu hızlandırır.

• Mekanik Kurutma:

  • Sıcak hava akımı (maks. 40–45 °C) ile.

  • Yavaş ve kontrollü kurutma tercih edilmelidir.

Hedef Nem: %7–8
Bu değer, hem depolama dayanıklılığı hem de çimlenme gücü açısından en uygun aralıktır.

3. Yabancı Madde ve Boş Tohum Ayırımı

Kurutma sonrası ürün, yoğunluk farkına göre çalışan makinelerde (gravite ayırıcı) işlemden geçirilir.

Amaç:

• Dolgun ve yüksek yağ oranına sahip tohumları seçmek.

• Boş ve zayıf tohumları ayıklamak.

• Tohum kalitesini ve yağ verimini artırmak.

Kullanılan Ekipmanlar:

• Gravite separatörleri (yoğunluk ayırımı için)

• Renk ayırıcılar (optik sorter) (özellikle beyaz ve koyu renkli tanelerin ayrımı için)

4. Ön İşleme (Presleme veya Yağ Ekstraksiyonuna Hazırlık)

Yağ üretimi yapılacaksa, tohumlar ön işlemeden geçirilir.

Adımlar:

1. Kırma: Tohumlar merdaneler arasında kırılarak hücre yapısı açılır.

2. Pul haline getirme (Flaking): İnce tabakalar hâline getirilir.

3. Isıtma (Conditioning): Hafif nemlendirme ve ısıtma ile yağın akışkanlığı artırılır (40–50 °C).

4. Presleme veya Solvent Ekstraksiyonu: Yağın büyük kısmı mekanik presle veya hekzan gibi çözücülerle alınır.

Not: Bu aşama gıda sanayisinde yapılır, tohumluk aspirlerde uygulanmaz.

5. Depolama Öncesi Kontrol

Temizlenen ve kurutulan tohumlar depoya alınmadan önce:

• Nem ve sıcaklık ölçümü yapılmalıdır.

• Mikotoksin ve böcek kontaminasyonu riskine karşı analiz yapılabilir.

• Uygun ambalaj: Kraft torba veya polipropilen çuval (50 kg’a kadar).

• Depo koşulları:

  • Sıcaklık: 10–15 °C

  • Bağıl nem: %55–60

  • Düzenli havalandırma

6. Kalite ve Yağ İçeriği Koruma Önerileri