Sitokininler Sitokininler , bitkilerde hücre bölünmesi , tomurcuk gelişimi , yaşlanmanın geciktirilmesi ve besin taşınımının düzenlenmesi gibi birçok temel süreci yöneten bitki hormonlarıdır. Ayçiçeğinde özellikle çiçeklenme , tohum dolumu ve yaprak yaşlanmasının geciktirilmesi üzerinde etkilidir.
1. Temel Görevleri
Etki Alanı Açıklama
Hücre Bölünmesi (Sitokinezis) Sitokininler, özellikle meristematik dokularda hücre bölünmesini teşvik eder. Ayçiçeğinde genç yaprak ve tomurcuk gelişiminde rol oynar.
Tomurcuk Gelişimi Auksinlerle birlikte yan tomurcuk büyümesini düzenler. Auksin baskısı azaldığında sitokinin, yan dallanmayı uyarır.
Yaprak Yaşlanmasının Geciktirilmesi Sitokinin, yaşlanmayı (senesens) geciktirerek klorofil yıkımını önler, fotosentezi sürdürür.
Besin Maddesi Dağılımı Kaynak (yaprak) dokulardan sink (gelişen organlar, tohumlar) dokulara besin taşınımını yönlendirir.
Tohum Gelişimi Döllenmeden sonra embriyo gelişimi ve endosperm hücre bölünmesini teşvik eder.
Kloroplast Gelişimi Klorofil sentezini artırarak yaprakların yeşil kalmasını sağlar.
2. Başlıca Sitokinin Tipleri
Sitokinin Türü Kısaltma Özellikleri
Zeytin adenin (zeatin) En yaygın doğal sitokinin; hızlı büyüyen dokularda bulunur.
Kinetin (KIN) Sentetik sitokinin; doku kültürlerinde hücre bölünmesini uyarır.
6-Benzilaminopürin (BAP) Bitki büyüme düzenleyicisi olarak yaygın kullanılır.
İzopentenil adenin (iP) Tohum ve köklerde aktif rol oynar.
3. Ayçiçeğinde Fizyolojik Etkiler
Fenolojik Dönem Sitokinin Etkisi
Fide Gelişimi (00–19) Hücre bölünmesi ve kök–sürgün dengesini düzenler.
Vejetatif Dönem (20–39) Yaprak büyüklüğü ve yeşil alan artışı sağlar.
Tomurcuk Dönemi (40–49) Apikal baskıyı azaltarak yan dal gelişimini teşvik eder.
Çiçeklenme ve Tohum Dönemi (50–79) Çiçek oluşumunu ve tohum dolgunluğunu artırır.
Olgunlaşma Dönemi (80–99) Yaprak yaşlanmasını geciktirir, fotosentezi sürdürür.
4. Sentez ve Taşınma
Sentez yeri: Kök meristemleri, genç tohumlar ve embriyolar
Taşınma yönü: Genellikle ksilem aracılığıyla kökten sürgünlere taşınır.
Biyosentez yolu: Adenin türevlerinden (AMP, ADP, ATP) izoprenoid gruplarının eklenmesiyle oluşur.
5. Diğer Hormonlarla Etkileşim
Hormon Etkileşim Türü Etki
Auksin Antagonistik Auksin apikal dominansı artırırken sitokinin yan tomurcuk gelişimini teşvik eder.
Gibberellin Sinergik Büyüme ve çiçeklenmede birlikte etki eder.
Abscisik Asit (ABA) Antagonistik Sitokinin büyümeyi uyarırken ABA stresi artırır.
6. Tarımsal Uygulamalar
Amaç Kullanılabilecek Sitokinin Doz (ppm) Etki
Yaprak yaşlanmasını geciktirme BAP, Kinetin 50–100 ppm Fotosentez süresini uzatır
Yan dal oluşumunu teşvik Zeatin, BAP 100 ppm Bitki formunu geliştirir
Tohum dolgunluğunu artırma BAP 20–50 ppm Döllenme sonrası dolum hızını artırır
Verim artırma BAP + GA₃ kombinasyonu 30–60 ppm Çiçeklenme ve tohum sayısını artırır
7. Aşırı Sitokinin Etkileri
Anormal tomurcuklanma ve dengesiz büyüme
Kök gelişiminin baskılanması
Yaprakta kloroz ve deformasyon
Döllenme sonrası anormal meyve oluşumu
