Bilgi Bankası

Jasmonat ve Jasmonik Asit Türevleri

Jasmonat grubu hormonlar (JA, MeJA, JA-Ile), bitkilerde savunma tepkileri, stres yanıtları, büyüme düzenlenmesi ve sekonder metabolit üretimi gibi birçok süreci kontrol eden lipid kökenli sinyal molekülleridir. Ayçiçeğinde (Helianthus annuus) bu bileşikler; zararlılara, patojenlere, mekanik yaralanmalara ve kuraklık gibi çevresel streslere karşı bitkiyi koruma görevindedir.

1. Temel Görevleri

Etki Alanı Açıklama
Savunma Mekanizmalarının Aktifleştirilmesi Jasmonat, böcek ve patojen saldırısına karşı savunma genlerini aktive eder. Proteinaz inhibitörleri, fenolik bileşikler ve fitohormon yanıtlarını artırır.
Yaralanma ve Mekanik Hasar Yanıtı Yaralı bölgede jasmonik asit sentezi artar; komşu dokulara sinyal göndererek yara iyileşmesini başlatır.
Sekonder Metabolit Üretimi Flavonoidler, alkaloidler, lignin ve fenolik bileşiklerin sentezini uyarır.
Tohum ve Çiçek Gelişimi Çiçek organlarının açılması, polen olgunlaşması ve tohumun dormansi sürecinde rol oynar.
Stres Toleransı Kuraklık, tuzluluk ve ozmotik stres altında antioksidan sistemleri aktive eder.
Senesens (Yaşlanma) Süreci Yaprak yaşlanmasında rol oynar, besin mobilizasyonunu düzenler.

2. Başlıca Jasmonat Türevleri
Türev Açıklama Biyolojik Aktivite
Jasmonik Asit (JA) Doğal form; temel sinyal molekülü Orta düzeyde aktif
Metil Jasmonat (MeJA) Uçucu form; bitkiler arası sinyal iletişiminde görev alır Yüksek aktif, özellikle stres yanıtında
Jasmonoil-Izoleusin (JA-Ile) Biyolojik olarak en aktif form; COI1 reseptörü üzerinden sinyal iletir Çok güçlü etki, savunma genlerini aktive eder
Cis-jasmone Uçucu bileşik; zararlılara karşı kimyasal sinyal Bitkiden bitkiye uyarı sağlar

3. Ayçiçeğinde Fizyolojik Etkiler
Fenolojik Dönem Jasmonat Etkisi
Fide Dönemi (00–19) Kök büyümesini düzenler, strese dayanıklılığı artırır.
Vejetatif Dönem (20–39) Yaprak savunma proteinlerini artırır, yaprak zararlılarının beslenmesini azaltır.
Tomurcuk ve Çiçeklenme (40–59) Polenin olgunlaşması, anter açılması ve nektar salgısını düzenler.
Meyve ve Tohum Gelişimi (60–79) Tohumda depo protein ve yağ sentezini etkiler.
Olgunluk (80–99) Yaprak senesensini kontrol eder, stres altındaki dayanıklılığı artırır.

4. Jasmonat Biyosentezi

  • Başlangıç noktası: Linolenik asit (C18:3), kloroplast membranındaki galaktolipitten türetilir.

  • Ara basamaklar: 13-LOX (lipoksigenaz), AOS (allene oksit sentaz), AOC (allene oksit siklaz).

  • Son ürün: (+)-7-izo-jasmonik asit, daha sonra MeJA ve JA-Ile’ye dönüştürülür.

  • Sinyal Algılayıcı Kompleks: COI1–JAZ–MYC2 üçlüsü; bu kompleks savunma genlerinin aktivasyonunu kontrol eder.

5. Etilen ve ABA ile Etkileşim

Hormon Etkileşim Türü Etki
Etilen Sinerjik Savunma genlerinin birlikte aktivasyonu (özellikle patojen saldırısında)
Abscisik Asit (ABA) Sinerjik / Antagonistik Kuraklıkta birlikte çalışabilir, büyümede karşıt etki gösterebilir
Auksin ve Gibberellin Antagonistik Jasmonat büyümeyi baskılarken bu hormonlar teşvik eder

6. Tarımsal Önemi
Uygulama Alanı Jasmonat Etkisi Sonuç
Zararlılara karşı koruma Böcek beslenmesini azaltır, savunma proteinlerini artırır Kimyasal pestisit ihtiyacını düşürür
Kuraklık dayanımı Antioksidan sistemleri güçlendirir Bitkinin canlılığını korur
Hasat sonrası kalite MeJA uygulaması solmayı ve bozulmayı geciktirir Raf ömrü artar
Tohum olgunlaşması Lipid ve protein sentezini düzenler Tohum kalitesi artar

7. Fazla Jasmonat Etkileri

  • Bitki büyümesinde yavaşlama

  • Kök ve sürgün oranında dengesizlik

  • Erken yaşlanma ve yaprak dökümü

  • Fotosentezde azalma

8. Özetle

  • Jasmonat ve türevleri, ayçiçeğinde stres direnci ve savunma sisteminin anahtarıdır.

  • MeJA ve JA-Ile, zararlılar ve hastalık etmenlerine karşı biyolojik kalkan görevi görür.

  • Bu bileşikler aynı zamanda bitkinin enerji kullanımını yeniden yönlendirerek, hayatta kalma önceliğini belirler.

İlaç Önerileri