Etilen (C₂H₄) Etilen (C₂H₄), bitkilerde bulunan tek gaz formundaki bitki hormonu olup, büyüme, olgunlaşma, yaşlanma ve stres tepkilerinin düzenlenmesinde merkezi bir rol oynar. Bağ bitkisinde (Vitis vinifera) özellikle olgunlaşma, renk gelişimi, yaprak dökümü ve stres yanıtı süreçlerinde kritik işlev görür.
Özellik
Tanım
Kimyasal Formül
C₂H₄
Yapı
İki karbon ve dört hidrojen atomundan oluşan basit hidrokarbon gazı
Üretim Yolu
Metiyonin → S-adenosilmetiyonin (SAM) → 1-aminosiklopropan-1-karboksilik asit (ACC) → Etilen
Anahtar Enzimler
ACC sentaz (ACS), ACC oksidaz (ACO)
Bağ Bitkisinde Rolü
Etilen, bağ bitkisinde fizyolojik ve biyokimyasal süreçlerin düzenlenmesinde çok yönlü rol oynar:
Meyve Olgunlaşması: Şeker birikimi, antosiyanin (renk pigmenti) sentezi ve aroma oluşumunu teşvik eder.
Yaprak ve Çiçek Dökümü: Sezon sonunda doğal yaprak dökümünü ve tomurcuk dinlenmesini başlatır.
Hastalık ve Stres Tepkisi: Etilen sinyal yolakları savunma genlerini aktive ederek patojen direncini artırır.
Mekanik Stres / Yaralanma: Hasat veya budama sonrası yara iyileşmesini uyarır.
Klorofil Yıkımı: Yaprak sararmasını ve yaşlanmayı (senesens) tetikler.
Etkileşim Mekanizmaları
Hormon / Bileşik
Etkileşim Biçimi
Sonuç
Abscisik Asit (ABA)
Sinerjik etkiyle olgunlaşma ve stres yanıtını güçlendirir
Şeker/renk dengesi artar
Jasmonatlar (JA, MeJA)
Etilen ile birlikte savunma genlerini aktive eder
Fungal patojen direnci artar
Salisilik Asit (SA)
Genellikle zıt etki gösterir
Savunma tepkilerinde denge
Auksin (IAA)
Etilen sentezini uyarabilir
Meyve tutumu ve döküm kontrolü
Poliaminler
SAM yolunda etilen ile rekabet eder
Poliamin artışı olgunlaşmayı yavaşlatır
Bağda Uygulama Dönemleri
Fenolojik Dönem
Uygulama Zamanı / Şekli
Amaç
Beklenen Etki
Meyve Büyümesi (Haziran–Temmuz)
Kontrollü doz (ethephon)
Renklenme ve şeker birikimi
Tane olgunluğu ve renk artışı
Hasat Öncesi (Ağustos)
10–15 gün önce püskürtme
Olgunlaşmayı senkronize etme
Homojen kalite ve aromatik denge
Hasat Sonrası (Eylül–Ekim)
Doğal sentez teşviki
Yaprak dökümü ve dinlenme
Dormansi hazırlığı
Budama Sonrası (Kış Sonu)
Doğal sentez aktivasyonu
Yara iyileşmesi
Doku yenilenmesi ve koruma
Fizyolojik ve Biyokimyasal Etkiler
Antosiyanin Sentezi: Etilen, meyve kabuğunda renk oluşumunu sağlayan CHS, DFR, UFGT genlerini aktive eder.
Solunum Hızı: Etilen olgunlaşma döneminde solunumu hızlandırır (climacteric tip etki).
Klorofil Bozunması: Senesens döneminde klorofil yıkımı ve karotenoid birikimi artar.
Fenolik ve Aroma Bileşenleri: Şaraplık üzümlerde etilen, fenolik asit, ester ve terpen bileşenlerinin birikimini teşvik eder.
Savunma Enzimleri: PPO, POD, PAL aktivitelerini artırır; savunma duvarı lignifikasyonunu güçlendirir.
Bağ Alanında Kullanım Şekilleri
Formülasyon / Kaynak
Konsantrasyon / Doz
Uygulama Şekli
Ethephon (2-chloroethylphosphonic acid)
250–500 ppm
Yapraktan püskürtme (olgunlaşma öncesi)
Etilen salan doğal formüller
Kontrollü salım
Depo veya ön olgunlaştırma ortamında
ACC aktivatör biyostimülanlar
1–2 L/ha
Damlama veya yapraktan
Doğal etilen arttırıcı mikrobiyal inokulantlar (Bacillus, Pseudomonas spp.)
10⁸ CFU/mL
Topraktan uygulama
Bağlarda Etilen Seviyesini Etkileyen Faktörler
Sıcaklık: Yüksek sıcaklık etilen üretimini artırır.
Stres Koşulları: Kuraklık, tuzluluk ve yaralanma etilen sentezini hızlandırır.
Beslenme: Aşırı azot uygulamaları etilen üretimini tetikleyebilir.
Hasat ve Depolama: Yüksek etilen seviyesi, hızlı olgunlaşma ve kısa raf ömrüyle ilişkilidir.
Kalite Yönetiminde Etilen Kontrolü
1-MCP (1-metilsiklopropen) veya PPF Apple gibi etilen antagonistleri, olgunlaşmayı yavaşlatır.
Aktif karbon filtreleri veya KMnO₄ bazlı etilen absorbanları, depo ortamlarında etilen seviyesini düşürür.
Havalandırma sistemleri kontrollü etilen uzaklaştırma sağlar.
