Lipoksigenaz (LOX), bağ bitkisinde lipid peroksidasyonu, aroma gelişimi, stres yanıtı ve olgunlaşma süreçlerinde rol oynayan oksidoredüktaz sınıfı bir enzimdir.
Hücre zarındaki çoklu doymamış yağ asitlerini (linoleik ve linolenik asit) oksitleyerek hidroperoksit ürünleri oluşturur.
Bu ürünler, jasmonat, yeşil yaprak uçucu bileşikleri (GLV) ve savunma sinyalleri sentezinin öncüleridir.
Biyokimyasal Rolü
Özellik
Açıklama
Enzim sınıfı
Oksidoredüktaz (EC 1.13.11.x)
Temel reaksiyon
Linoleik asit + O₂ → Hidroperoksilinoleik asit (13-HPOD veya 9-HPOD)
Kofaktör
Fe²⁺ (demir)
Yerleşim
Kloroplast, peroksizom, mikrozom
pH Optimumu
6.0–7.5
Aktiviteyi etkileyen faktörler
Işık, oksijen düzeyi, yaralanma, sıcaklık, jasmonat, ABA
Bağ (Vitis vinifera) Üzerindeki Önemi
Etki Alanı
LOX Enziminin Rolü
Aroma ve Tat Gelişimi
Meyve olgunlaşması sırasında “yeşil yaprak uçucu bileşikleri” (C₆ aldehit ve alkol) üretimini sağlar; aroma profiline katkı verir.
Stres Savunması
Jasmonat yolunun öncüsüdür; kuraklık, sıcaklık ve patojen stresinde aktifleşir.
Olgunlaşma Süreci (Veraison)
Hücre zarındaki lipid peroksidasyonu ile zar geçirgenliği değişir, olgunlaşmayı destekler.
Patojen Tepkisi
Fungal enfeksiyonlara karşı sinyal bileşenlerinin üretiminde görev alır.
Hasat Sonrası Fizyoloji
LOX aktivitesi meyve yumuşaması ve raf ömrüyle ilişkilidir.
Fenolojik Dönemlerde Aktivite
Dönem
LOX Aktivitesi
Tomurcuk patlaması – erken vejetatif dönem (00–19 BBCH)
Düşük; zar yapısı yeni oluşur.
Çiçeklenme – meyve tutumu (40–59 BBCH)
Orta; lipid metabolizması artar.
Meyve gelişimi (60–79 BBCH)
Yüksek; membran lipitleri aktif dönüşümdedir.
Olgunlaşma (80–89 BBCH)
En yüksek; aroma bileşikleri ve jasmonat sentezi artar.
Hasat sonrası (90–99 BBCH)
Orta; oksidatif süreçler kontrollü şekilde devam eder.
Bağcılıkta Uygulama ve İzleme
LOX aktivitesi, bağda aroma kalitesi, olgunluk düzeyi ve stres yanıtı göstergesi olarak değerlendirilebilir.
Jasmonat, etilen ve ABA bazlı biyostimülanlar, LOX aktivitesini artırarak savunma ve kalite parametrelerini iyileştirir.
Soğuk depolama sırasında LOX’un aşırı aktivasyonu oksidatif zarara yol açabilir; bu nedenle antioksidan takviyesi (ör. askorbat, tokoferol) önerilir.
Yeşil aromatik bileşiklerin izlenmesi, LOX yolunun aktivitesini dolaylı olarak gösterir.
