Tanımı ve Yaşayışı

Kırkayaklar, 50 eklemli segmente kadar olabilen arthropodlardır. En belirgin özelliği, vücut segmentlerinin çift çift birbiriyle kaynaşmasından dolayı, dıştan bir segment gibi görünen her halkadan ikişer çift üyenin çıkmasıdır. Antenleri kısa, vücutlanın enine kesidi dairesel veya yarı silindiriktir. Başları vücutlanın dik olup ağız parçalan aşağıya bakar. Kırkayaklar çoğu kez çıyanlarla karıştırılır. Fakat çıyanlar, vücutlanın yassı, enine kesitlerinin oval, başlanım vücutlarıyla aynı doğrultuda, antenlerinin uzun, hareketlerinin çabuk ve her segmentte bir çift bacaklarının bulunması ile kırkayaklardan kolayca ayrılırlar. Ayrıca çıyanlar genellikle kamivor olup böcek, toprak solucanı ve sümüklü böcek gibi omurgasızlan yediklerinden dolayı faydalı hayvanlardır. Kırkayaklar güneş ışığından kaçtıklarından gündüzleri taş, toprak, yosun, yaprak ve kabukların altındaki kompost yığınları gibi yerlerde gizlenirler ve geceleri besinlerini aramak üzere dışarıya çıkarlar, ölü ve çürümüş bitkisel maddeler başlıca besinlerini oluşturur. Yılanlar gibi yavaş yavaş ve düz bir şekilde hareket ederler, lstirahatte olduğu zaman ise kangal şeklinde kıvrılırlar. Kırkayaklar ilkbahar ve yazın çoğalırlar.  Dişiler toprağın yüzey tabakalarında açtıkları küçük odalara 50-100 yumurta koyarlar. Yumurtalar 2-3 hafta sonra açılır. Yumurtadan çıkan genç kırkayaklar erginlere benzer, fakat daha küçüktür ve vücut segmentleri de daha azdır. Büyürken periyodik olarak deri değiştirirler ve segmentlerin sayısı da tam ergin oluncaya kadar artar. Atılan deri çoğunlukla yenir ve böylece kaybedilen kalsiyum tekrar vücuda alınır. Ergin kırkayaklar kışı toprakta hareketsiz olarak geçirirler ve 2-3 yıl yaşayabilirler.

Zarar Şekli

✓  Kırkayaklar genellikle ölmüş bitki artıklarıyla beslenmelerine karşılık bazen tohum ve genç fideleri de yerler ve çoğu kez böcek ve mantarların yaptığı gibi bitkilerin kök, soğan ve toprakaltı gövdelerinde zararlı olurlar.

✓  Sebzeler, özellikle fasulye ve bezelye tohum ve fideleri ilkbahar başında duyarlıdır. Yaygın olarak etkilenen diğer sebzeler havuç, hıyar ve patatestir.

✓  Süs bitkilerinden ise özellikle zambak, zerrin ve lale duyarlıdır.

✓  Tüm durumlarda bitkiler toprak alünda veya toprak seviyesinde etkilenir ve zarar şekli genellikle belirsizdir.

✓  Yumuşak dokular yenildiğinden çürüme hemen başlar.

✓  Zarar gören bitkilerin ve komşu toprağın dikkatlice incelenmesi genellikle kırkayak sayılan hakkında bir fikir verebilir.

✓  Süs bitkileri ile ilgili başlıca zararlılar Blaniulus, Cylindroiulus ve Polydesmus cinslerine bağlı türlerdir.

Konukçuları

Polifag bir zararlıdır.

Mücadele Yöntemleri

Kimyasal Olmayan Mücadele

✓  Kırkayaklar en iyi gelişmesini yüksek organik madde içeren nemli toprakta, özellikle kanştırılmamış yığma halindeki çürümüş bitki döküntülerinde yaparlar.

✓  Bu yüzden iyi hijyen ve özenli yetiştirme, kırkayakların sayılarını azaltır ve çoğu kez zararı önlemede çok etkili olabilir, iyi hijyen özellikle sera ve ev bitkilerinde önemlidir.

✓  Çünkü kırkayaklar tohum tablalar ve saksılar altında üreyerek buralarda büyüyen fıdelere arız olabilirler.

✓  Duyarlı tohum, fide ve soğanlar ekim veya dikimden hemen önce toprak içine toz Chlorpyrifos karıştırılarak ve kurulu bitkilerin toprak içindeki kökleri ise Chlorpyrifos solüsyonu ile sulanarak korunabilir.

✓  Fakat birkaç haftalık etkisi bulunan bu insektisidin Euphorbia heterophylla, Hedera spp., açelya, kamelya ve gül üzerinde fitotoksik zarara neden olduğu göz önünde tutulmalıdır.

Kullanılabilecek bazı etken maddeler